آمدن مهمان پیش یوسف (ع) و تقاضا کردن

یوسف علیه السلام از او ، تحفه و ارمغان

مولانا به مناسبت این مصراع«عاشق آینه باشد روی خوب» ازحضرت یوسف یاد می کند وقصه ی را دربارهْ او می پردازد.اصل قصه دربعضی ازمآخذ پیش ازمولانا ،ازجمله درجوامع الحکایات محمد عوفی آمده است، ودرالهی نامهْ عطار[1]، اما درقصهْ عوفی سخن از حضرت یوسف نیست بلکه حکایت رابه خلیفه المعتزّ نسبت می دهد که امیر فارس برای او آینه یی به رسم هدیه می فرستد. به احتمال قوی مولانا قصه را ازالهی نامهْ عطار روایت می کند.[2]

دشواری‌ها کمال آفرینند

آفاق: جمع افق: کرانه‏ها و در اینجا به معنى شهرها و دیارهاست.

صِدّیق: راستگو، لقب یوسف (ع) است و برگرفته است از قرآن کریم. چون یوسف (ع) خواب آن دو زندانى را تعبیر کرد و هر دو راست آمد، آن یکى که از زندان نجات یافت و به ساقیگرى عزیز مصر رسید، هنگامى که عزیز آن خواب شگفت را دید و تعبیر کنندگان در تعبیر آن در ماندند، نزد یوسف (ع) رفت و او را گفت: «یُوسُفُ أیّها الصِّدِّیق»[3].

و ساده: بالین، بالش، وپشتی یامخدّه است

و ساده آشنایى: یعنی با یکدیگر آشنا یی دیرینه داشتن و در آن تلمیحى است بدان که در کودکى روى یک مسند مى‏نشستند، چنان که رسم کودکان کتّاب بوده است.

مُتَّکىِ: (اسم فاعل از اتکا) تکیه زن، تکیه کننده.

یاد دادن: به یاد آوردن، تذکار.

اسد: شیر، از زنجیر و اسد ستم برادران مقصود است که او را در چاه افکندند.

سلسله: زنجیر. اگر قضاى الهى بر بنده اى رفته باشد که در این جهان رنج بیند و او در آن محنت شکیبایى ورزد و به قضاى حق راضى باشد از مقام او کاسته نخواهد شد بلکه موجب تقرب وى گردد. چنان که پیمبران (ص) از امّت خود آسیب دیدند. جواب یوسف(ع) نیز چنین بوده است که: آنچه اتفاق افتاد قضای الهی بود، ومن از آنها آزار دیدم، اما آن آزارها مرا خوار نکرد.

ز: در، اندر.

مُحاق: از ریشه «محق»: ستردن، از میان رفتن و محاق در اصطلاح اهل هیئت ناپدید شدن ماه است در شب آخر ماه یا سه شب آخر.

کاست: کاستن، کم شدن.

دو تا: خم، منحنى. خمیده

بدر: ماه تمام.

( 3170) یار مهربانى از دور آمده مهمان یوسف صدیق گردید.( 3171) آنها در زمان کودکى با هم آشنایى قدیمى داشتند و بمناسبت آشنایى قدیمى. ( 3172) از جور و حسد برادران گفتگو بمیان آمد یوسف ع فرمود که آن واقعه چون زنجیر بود ولى ما شیر بودیم. ( 3173) شیر از سلسله زنجیر عار ندارد قضاى حق بود و ما از قضاى خداوند گله نداریم.( 3174) شیر اگر چه زنجیر بگردن دارد ولى بر همه زنجیر سازان حکومت دارد و همه مرعوب او هستند. ( 3175) گفت تو چگونه در چاه و زندان بودى گفت مثل اینکه ماه در محاق و در حال هلال است.( 3176) در محاق اگر چه ماه تحلیل رفته و در حال هلال قدش خمیده مى‏شود ولى بالاخره در آسمان بدر تمام مى‏گردد.

چنان که مى‏دانیم ماه در سه شب آخر به نهایت کاستن مى‏رسد، سپس از آغاز ماه دیگر اندک اندک افزونى مى‏یابد و ماه تمام مى‏گردد. بندگان خاص خدا و بخصوص راهنمایان خلق پى در پى در سختى مى‏افتند و آن سختى براى آنان ریاضتى است.

یوسف به دوست خود مى‏گوید: اگر در زندان و چاه بر من رنجى رسید خواست پروردگار بود و چون در برابر آن شکیبایى ورزیدم مرا به عزیزى مصر رسانید چنان که ماه در آغاز و محاق باریک و خم است و اندک اندک به کمال مى‏رسد.

مولانا معتقد است که مردان حق با تحمل سختی‌ها و دشواری‌ها، به مقام عالی کرامت انسانی نائل شدند و سالک تا رنج گرفتاری‌های سیر الی‌الله را نچشد به مقام وصال نرسد. برای نمونه، حضرت یوسف(ع) که پس از طی مراحل دشوار توانست به مقام عالی انسانیت برسد ـ در پاسخ به سؤال دوست دیرینه‌اش که پرسید جور و حسادت برادران چه‌سان بوده است؟ گفت: آن جور و حسادت اخوان، بسان زنجیری بود و ما نیز هم‌چون شیر. زنجیر و قلاده برای شیران ننگ نیست، آن‌چه اتفاق افتاد قضای الهی بود و من از آنها آزار دیدم، اما آن آزارها مرا خوار نکرد. ما مرد میدان رضا و تسلیم تیر قضاییم و هرگز گوهر شیرانه خود را تغییر نمی‌دهیم و رو‌به صفتی پیشه نمی‌کنیم. شیر اگرچه بر گردن قلاده داشته باشد، باز هم بر همه زنجیر‌سازان عالم سروری دارد و امیر است. دوست گفت: احوالت در چاه فراق چه‌سان بود؟ یوسف گفت: مانند ماه در مُحاق بودم. محاق یعنی، حالت ماه در سه شب آخر هر ماه که ناپیداست. با این توصیف یوسف(ع) می‌خواهد بگوید، کاهش و ناپیدایی ماه در نیمه‌دوم هر ماه نگرانی ندارد زیرا دوباره ماه تمام خواهد شد.